Op deze oude foto staat mijn oom Maarten. Ik voel een band met hem, maar heb hem nooit ontmoet of gekend. Hij overleed in Thailand, lang voordat ik werd geboren. Maarten was krijgsgevangene van de Japanners en werd  tijdens de Tweede Wereldoorlog gedwongen aan de dodenspoorlijn naar Birma te werken. Hij overleefde het niet en werd maar 28 jaar.

Ook dit jaar ben ik op 15 augustus op de erebegraafplaats in Kanchanaburi bij de herdenking van het einde van WO II in Azië en de dood van bijna drieduizend Nederlanders. In Kanchanaburi liggen niet alleen Nederlanders, maar ook Australiërs, Britten en Indiërs. Allemaal waren ze jong toen ze stierven, vaak in de twintig, soms in de dertig, een enkeling in de veertig. Op sommige graven staat geen naam. Dan staat er: bekend bij God.

Bouw van een brug in de buurt van Kanchanaburi.

De Japanse bezetters willen in 1942 een spoorlijn bouwen van Thailand naar Birma om hun soldaten te bevoorraden. De Geallieerden hebben de mogelijkheden over water dan al afgesloten. Ruim 250 duizend mensen worden er aan het werk gezet. Zo’n 60 duizend krijgsgevangenen en de rest arbeiders uit de regio. Niemand weet dan nog hoe verschrikkelijk het wordt. Het wordt een hel. Er is een gebrek aan eten. Er is de hitte en de verstikkende vochtigheid. Er is malaria, cholera, dysenterie en de uitputting. Goed materiaal om mee te werken is er niet. Sommige bruggen worden met spijkers en touw in elkaar gezet. Er is de vernedering en de fysieke druk van de Japanners. Geslagen worden is geen uitzondering. Als de tijd begint te dringen wordt het geweld brutaler, het neemt onvoorstelbare grenzen aan.

Dat geldt zeker bij de aanleg van de Hellfire Pass. Met hamers en beitels worden in metershoge rotsen twee wanden uitgehakt waar tussen de spoorlijn moet komen. Er wordt steeds langer gewerkt. Uiteindelijk 24 uur per dag. Sommigen werken 16, 20 of meer uur per etmaal. Elke dag wordt de ontlasting van de gevangenen gecontroleerd. Als die voor minder dan de helft uit bloed bestaat, moeten ze werken. Elke dag sterven er mensen tijdens het werk. Je ziet in de Hellfire Pass nog altijd de herinneringen, de vergeelde foto’s, beertjes, klaprozen, kruisen, briefjes met gedachten.

De Hellfire Pass. De Konya uitgraving ligt ongeveer 80 kilometer van Kanchanaburi.

Vanaf 1944 proberen de Geallieerden zoveel mogelijk bruggen van de spoorlijn te vernietigen, waaronder brug 277, de later beroemde brug over de rivier de Kwai. In juni 1945 wordt het spoor, dat in 17 maanden werd gebouwd en maar 21 maanden werd gebruikt, vernietigd.

Van de ongeveer 250 duizend mannen en vrouwen die aan de spoorlijn moesten werken sterven er ruim honderdduizend. Tussen de 70 en 90 duizend daarvan zijn burgerarbeiders. Plus zo’n 16 duizend geallieerde krijgsgevangenen. Onder hen bijna drieduizend Nederlanders. En Maarten Boer, de oom die ik zo graag had willen kennen.

Ernst-Otto Smit

Nederlanders die op 15 augustus in Thailand zijn en de kranslegging en herdenking op de erevelden in Kanchanaburi willen bijwonen, zijn welkom. Neem contact op met Green Wood Travel.